Over de NVF Archief Nieuws Agenda Dier en Kruid Symposia Tijdschrift Vereniging Contact  

 

HOME

Omhoog

 

Spreekbeurt / werkstuk  fytotherapie

Onderstaande tekst is door drs A.G.M. van Asseldonk, coördinator van de NVF geschreven voor middelbare scholieren. Je kunt de tekst en/of  de plaatjes gebruiken voor je werkstuk of spreekbeurt over fytotherapie (graag met bronvermelding).

 Om een groter formaat met hogere resolutie van de foto's te krijgen kun  je op de plaatjes klikken.

 Het afdrukken gaat je ongeveer 10 A-4tjes kosten. 

 NB: onderstaande informatie is bedoeld voor studie en niet voor de behandeling van jezelf of anderen. Zie daarvoor  [Medische hulp].


Wat is fytotherapie?

INHOUD

Wat is Fytotherapie?
Wat is de NVF?
Zijn fytotherapeutica (on)schadelijk?
Verder zoeken
Planten bij (gewrichts) pijn
Planten voor de oudere mens

PLAATJES EN PRAATJES

Vingerhoedskruid
Smeerwortel
Goudsbloem
Papaver
Wilgenbast
Brandnetel
Sint-janskruid
Knoflook
Ginkgo


Wat is Fytotherapie?

Fytotherapie betekent niets anders dan de toepassing van planten als geneesmiddel. In de volksmond gebruikt men hiervoor de term “kruidengeneeskunde” en denken veel mensen direct aan  homeopathie. Dit is niet juist. Homeopathie heeft een eigen filosofie en manier om middelen te maken, van planten maar ook van dieren en andere zaken.  

Fytotherapie is het gebruik van planten als medicijn, oftewel fytofarmacotherapie. Dit kan bij verschillende filosofieën passen.

Fytotherapie wordt toegepast in de reguliere (= gewone, moderne westerse) geneeskunde (voorbeelden hiervan zijn Tavonin® of Norit®) en in verschillende traditionele geneeswijzen, die wij nu “alternatief” noemen maar die vaak al heel oud zijn. Voorbeelden zijn: Ayurveda (India), Tibetaanse geneeswijze, TCG (Traditioneel Chinese Geneeswijze), Winti (Suriname) en natuurlijk in de Westerse Natuurgeneeskunde.  

Wat veel mensen vergeten zijn is dat de meeste “gewone” pillen van de dokter ooit zijn afgeleid van planten. Het zijn gewoon de sterkst werkzame stoffen uit meestal giftige planten (zoals de morfine in de papaver) die dan net een klein beetje veranderd worden nagemaakt (want dan krijg je er een patent op). Van de planten kunnen pillen, poeders of aftreksels (extracten) gemaakt worden. Een voorbeeld van een wateraftreksel is thee; een alcoholaftreksel heet een tinctuur. Hiervoor wordt van sommige planten de wortel, van andere de bloemen, bladeren, vruchten, zaden, enz. gebruikt. Meestal het deel waarin de meeste werkzame stoffen zitten.

 

Vingerhoedskruid: Digitalis purpurea (!!GIF!!)

vingerhoedskruid.jpg (52538 bytes)   I n 1785 beschreef de Engelse plattelandsarts W. Withering zijn ervaringen met vingerhoedskruid bij hartpatiënten. Hij was hierop gekomen omdat een oude kruidenvrouw bij hem in de buurt hiermee veel succes had. Later werden verschillende stoffen daaruit, zoals digitoxine, tot pillen verwerkt. Deze pillen worden nu nog steeds voorgeschreven bij hartzwakte.


Wat is de NVF ?

D e NVF is niet een vereniging van fytotherapeuten maar een wetenschappelijke vereniging voor al die verschillende beroepen die zich met geneesplanten bezighouden. Dat zijn apothekers, artsen, biologen, scheikundigen, maar ook acupuncturisten (in Nederland worden veel Chinese kruiden voorgeschreven). De NVF is in 1988 opgericht door professor Labadie, die toen nog hoogleraar farmacognosie was te Utrecht. Het gezamenlijk doel van al onze leden is het verhogen van de kwaliteit en de wetenschappelijke onderbouwing van het vak. Sinds vorig jaar is de NVF aangesloten bij de FMWV (Federatie van Medisch Wetenschappelijke Verenigingen). Hierin zitten alle reguliere medisch wetenschappelijke verenigingen, zoals de Nederlandse Vereniging voor Immunologie, Nederlandse Vereniging voor Farmacologie, enz. Op Europees niveau is de NVF één van de medeoprichters van ESCOP (European Scientific Cooperative on Phytotherapy). De monografieën (medicinale plantenbeschrijvingen) van ESCOP worden door verschillende Europese regeringen als betrouwbare bronnen over medicinale planten gezien. Zo wordt er bijvoorbeeld naar verwezen in het in 2001 in Nederland ingevoerde warenwetbesluit kruidenpreparaten. In dit besluit wordt bepaald dat een aantal planten, omdat ze sterk werkzaam of giftig zijn, niet meer mogen worden verkocht als voedingsmiddel (dus wel nog als geneesmiddel, als ze tenminste geregistreerd zijn).

 

Smeerwortel: Symphytum officinale

smeerwortel.jpg (82636 bytes) W ortels van deze plant zijn eeuwenlang gebruikt, zowel uitwendig op wonden en eczeem als inwendig. Dat mag niet meer. Modern onderzoek liet zien dat langdurig gebruik grote kans geeft op leverschade doordat er bepaalde gifstoffen inzitten (van het type: pyrrolizidine-alkaloïden). Deze plant staat nu dus vermeld in de warenwet en mag niet meer verkocht worden behalve als de fabrikant kan aantonen dat hij deze giftige stoffen eruit heeft gehaald.

Goudsbloem: Calendula officinalis                 

goudsbloem.jpg (127919 bytes) D e ‘’achternaam’’ officinalis bij een plant betekent dat die vroeger in de apotheek werd verkocht, dus dat het een geneesplant is. Zo ook bij de goudsbloem die inwendig voor een betere spijsvertering wordt gebruikt en uitwendig als wondmiddel (in zalf). Het is een huismiddeltje waar veel mensen bij zweren. Veel wetenschappelijk onderzoek is er nog niet naar gedaan.


Zijn fytotherapeutica (on)schadelijk?

D e sterkste, giftigste planten zijn gebruikt om geneesmiddelen te maken. Daarvoor wordt de sterkst werkzame, vaak tevens giftige, stof eruit gehaald. Meestal zijn de fytotherapeutica, waarbij de plantenstoffen nog allemaal aanwezig zijn, mild  werkzaam vergeleken bij het voor hetzelfde resultaat benodigde chemisch middel. Dan blijkt bij onderzoek dat er niet meer bijwerkingen zijn dan van een placebo (nepmiddel). We hebben het dan wel over kwaliteitsproducten, betrouwbaar gemaakt, met een goede bijsluiter. Want er zijn helaas een aantal gevallen te betreuren waarin vergissingen in de productie of gebruik van geneeskrachtige planten hebben geleid tot ernstige vergiftigingsverschijnselen.

De laatste jaren verschijnen er ook steeds meer berichten over interacties (wisselwerkingen) tussen plantaardige geneesmiddelen en reguliere medicijnen. Die kunnen variëren van een verdubbeling van het effect tot het onwerkzaam maken van de reguliere pillen. Zo groeit langzaam aan het besef bij beleidsmakers en publiek dat plantaardig toch niet hetzelfde is als onschadelijk. Integendeel, het werken met plantaardige geneesmiddelen vergt goede professionele kennis en opleiding, zowel van de reguliere als van de alternatieve zorgverlener. Hiervoor wil de NVF zich sterk maken. Dan, in de handen van artsen, apothekers en therapeuten die met de nodige kennis zijn uitgerust, kan fytotherapie een bijzonder waardevolle aanvulling vormen op de reguliere geneeskunde. Gelukkig zien steeds meer zorgverleners dit in. De halfjaarlijkse scholingsdagen van de NVF worden al verschillende jaren aanbevolen door en voor de KNMP (apothekers), de LHV (huisartsen) en diverse natuurartsen en natuurtherapeuten verenigingen. De Commissie Toetsing Fytotherapeutica (www.ctf.nl), een door de NVF ingestelde werkgroep die plantaardige preparaten keurt op veiligheid, kwaliteit en werkzaamheid krijgt subsidie van de regering. Bij de middelen die door deze commissie bekeken zijn weet de consument waar hij/zij aan toe is.

Papaver: Papaver somniferum (!! GIF!!)

papaverveld.jpg (178225 bytes) O veral waar de papaver groeit kent men de
verdovende kracht van het sap van de onrijpe vrucht, de opium. Opium bestaat uit verschillende krachtige giftige stoffen. Morfine is er één van. Deze stof is het eerste chemisch geïsoleerde geneesmiddel (de eerste “pil”). In 1803 is het voor het eerst gelukt deze stof te isoleren uit de papaver.  


Verder zoeken

H ieronder worden nog een aantal planten genoemd waarnaar redelijk wat onderzoek gedaan is. Wil je precies weten welk onderzoek, dan kun je dit bijvoorbeeld vinden op MEDLINE (http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi ), zorg dan dat je de wetenschappelijke (Latijnse) naam weet van de plant waarnaar je zoekt, typ die in het zoekvenster. Je kunt in Medline zoeken op een aandoening (zoals depression) en dan een algemeen woord (als herbal of herb) ingeven.
Vertaling Nederlands-Latijnse plantennamen vind je bijvoorbeeld op  http://www.liberherbarum.com en hier vind je ook leuke plaatjes.
Allerlei folklore rond geneesplanten en een goed overzicht van de plaatsen op het internet waar je oude kruidenboeken kunt lezen vind je op www.plantaardigheden.nl 
W
il je weten welke chemische stoffen er in planten zitten of voor welke kwalen de planten traditioneel gebruikt worden, zoek dan bij DR DUKE (http://www.ars-grin.gov/duke )(tijdelijk offline?). 

Over meer dan 100 belangrijke geneesplanten is goede informatie te vinden via HERBMED (www.herbmed.org) van de Alternative Medicine Foundation (VS).
Wil je echt op de hoogte blijven van de wetenschappelijke ontwikkelingen neem dan een abonnement op het Nederlands Tijdschrift voor Fytotherapie.


Planten bij (gewrichts) pijn

W ilgenbast, moerasspirea en brandnetel (Urtica) zijn voorbeelden van planten die in Europa reeds eeuwenlang traditioneel gebruikt worden bij gewrichtspijnen. Vreemd genoeg zijn er maar weinig moderne studies naar de werkzaamheid van deze traditionele middelen gedaan. Er is vooral verder gezocht vanuit de inhoudsstof salicin (Salix = wilg) en daarvan afgeleide verbindingen. Daarentegen zijn wel een behoorlijk aantal klinische studies uitgevoerd met de Afrikaanse plant duivelsklauw (Harpagophytum procumbens), die pas sinds kort in Europa wordt gebruikt bij reumatische klachten. Wilgenbastextract en duivelsklauwpreparaten hebben een pijnstillende en ontstekingswerende werking (via beïnvloeding van het arachidonzuurmetabolisme) en kunnen toegepast worden voor de symptomatische bestrijding van reuma en artrose.

 

Wilg: Salix alba. Men gebruikt de bast.

wilgenbast.jpg (111421 bytes) N adat begin 19e eeuw was vastgesteld dat salicin de sterkst werkzame pijnstillende stof was in de wilgenbast werd hiervan in 1838 salicylzuur gemaakt en verkocht. In 1852 werd dit product chemisch nagemaakt. Het bleek erg schadelijk voor de maag. Men ontdekte dat dit minder werd door er acetylsalicylzuur van te maken (met een azijngroep eraan). Deze stof wordt vanaf 1899 tot de dag van vandaag verkocht als aspirine. De laatste jaren is er ook weer meer handel in wilgenbast. Uit onderzoek bleek dat dit evenzeer pijnstillend is, de maag minder belast, minder koortsverlagend is maar wel veel meer ontstekingsremmend werkt dan aspirine.

 

Brandnetel: Urtica dioica

 brandnetel.jpg (62780 bytes) B randnetelblad wordt al eeuwenlang toegepast bij gewrichtspijnen. Een onderzoek liet zien dat bij artrose (“versleten gewrichten”) de dosis van NSAID (de nieuwere typen pijnstillers) sterk kon worden verminderd bij gelijktijdig innemen van pillen met geperst brandnetelblad. Ook naar het effect van het jezelf prikken op de pijnlijke gewrichten met brandnetelblad is in 2000 onderzoek gedaan door Britse reumatologen, en het bleek te helpen! Brandnetel bevat veel voedingsstoffen, zoals ijzer, magnesium, kalk en de uit de wortels worden geneesmiddelen gemaakt die klachten verminderen bij prostaatvergroting.

 


 Planten voor de oudere mens

D e laatste jaren worden er in Nederland, maar vooral ook in Amerika, steeds meer geneesplanten verkocht. Dit komt voor een groot deel omdat de mensen steeds ouder worden en bewuster met hun gezondheid omgaan. Er zijn voor ouderen heel goede middelen te koop. In Duitsland behoren deze middelen tot de gewone geneesmiddelen, door de dokter voorgeschreven, door het ziekenfonds vergoed. In Nederland en in de VS moeten mensen ze zelf betalen. Bij voorbeeld het gebruik van St-janskruid bij milde vormen van depressie, of het gebruik van hop en valeriaan bij slapeloosheid.

 

St-janskruid: Hypericum perforatum

stjanskruid.jpg (70307 bytes) N aar deze plant is de laatste jaren heel wat onderzoek gedaan en veel deskundigen raden deze plant aan tegen sombere gevoelens (milde depressie). Wel is iets om rekening mee te houden dat de plant sommige leverprocessen stimuleert (eigenlijk een gunstige bijwerking) waardoor andere geneesmiddelen sneller afgebroken kunnen worden. Wie dit middel wil gebruiken en ook andere pillen heeft moet hierover spreken met zijn/haar apotheker.  

Een ander probleem wat veel voorkomt bij ouderen, alleen bij mannen, is de goedaardige prostaatvergroting, de zogenaamde “oude mannen kwaal”. Zoals hierboven genoemd wordt brandnetelwortel hierbij gebruikt, maar de best onderzochte plant hiervoor is de zaagpalmvrucht (officiële naam Sabal serrulata of Serenoa repens). Hierover zijn zoveel gegevens dat zelfs de Cochrane groep, een internationaal forum voor bewezen medische handelingen, hierover positief schrijft.
 

Voor mannen én vrouwen kan het nuttig zijn om ginseng (Panax ginseng) te gebruiken. Er is veel onderzoek naar gedaan waaruit blijkt dat de fitheid, alertheid en concentratie hierdoor wordt verhoogd. De consument moet goed opletten wat op de verpakking staat over de gebruikte soort(en) en dosis, want de fabrikanten willen nog wel eens besparen op de dure ginsengwortel.

Ook een tamelijk algemeen toepasbaar middel, eigenlijk een voedingsmiddel, is knoflook. 

Knoflook: Allium sativum

knoflook.jpg (119140 bytes) O nderzoek naar het uithoudingsvermogen van ratten lieten zien dat ook knoflook fitter maakt. Bij mensen zijn vooral aderverkalking en hoge bloeddruk bekeken. Knoflook heeft hierop een gunstig effect. Het verdunt ook het bloed, dus als je knoflookpillen slikt, tijdig stoppen voor een operatie en houd er rekening mee dat als je stopt met de knoflook je bloed weer dikker wordt! Bij verstandig gebruik kan knoflook veel hart- en vaatziekten voorkomen.  


Ook andere voedingsmiddelen (zoals rode wijn!) zijn of worden onderzocht in verband met het positieve effect op aderverkalking. Sommige fabrikanten gaan nu stoffen uit dennen in de margarine doen omdat daardoor het cholesterolgehalte wordt verlaagd. Artisjok blijkt dit effect ook te hebben. Een plant die de laatste jaren heel populair is geworden is de ginkgo.  

Ginkgo of Japanse tempelboom: Ginkgo biloba

ginkgo.jpg (85946 bytes) I n China gebruikte men vroeger de vruchten, maar de laatste jaren worden over de hele wereld de bladeren van deze boom gebruikt. In het buitenland wordt ginkgo vooral verkocht voor een betere doorbloeding van de hersenen (dus voor een beter geheugen). In Nederland is voor gebruik bij etalagebenen het eerste fytotherapeuticum als geneesmiddel op recept toegelaten en dit is een ginkgo-extract. Dit verdringt nu in snel tempo (0% in 1997, 36% in 2000) de andere (chemische) middelen voor deze kwaal.  

Er zijn interessante mogelijkheden met goed onderzochte, veilig gebleken en breed werkende fytotherapeutica voor onze vergrijzende samenleving. Nederland heeft hier nog een grote achterstand in te halen, met name in vergelijking tot Duitsland.

 


 

 

 


Publieksinformatie
over
kruidengenees-
middelen:


NTvF


JAAR
verslag


 

 

 

 

Externe links worden in een nieuw venster geopend.

U kunt een e-mailbericht met vragen of opmerkingen  
                    over deze website verzenden aan webmaster@fyto.nl.
                    Copyright © 2014 NVF   Laatst bijgewerkt: 18-02-2014